نوع المستند : علمی - پژوهش
المؤلفون
1 دانشيار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه علامه طباطبايي
2 استاديار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه علامه طباطبايي
3 دانشجوي دکتري زبان و ادبيات عربي دانشگاه علامه طباطبايي
المستخلص
نقش زبان در رويکرد نظاممند فرماليستي منحصر در ارتباط نيست؛ بلکه پاي را فراتر از اين گذاشته و به ايجاد فرهنگ و توليد شناخت منجر شدهاست. بنابراين اين مقاله درصدد پاسخگويي به اين سؤال مهم است که: متن ادبي چه رابطهاي با شناخت و گفتمان فرهنگي ميتواند داشته باشد؟ در اين مقاله بر اساس رويکرد يادشده به بررسي موتيفِ «بخشش بدون منت» و تطبيق آن بر دو نمونه از کتاب قرآن و ديوان متنبي پرداختهايم. روش مقاله، تحليلي ـ انتقادي است که بر اساس نظرية فرماليسم در رويکرد شکلدهي جامعهشناسي به تبيين مسائل مطرحشده پرداختهاست. هدف اصلي پژوهش اين است که به بررسي و تبيين نقش متن ادبي در شکلدهي به فرهنگ و تأسيس گفتمانهاي شناختي متفاوت ميپردازد. ازاينرو متن ادبي نه به عنوان آيينة جامعة قبل از خود، بلکه به عنوان تحرکي در جهت ايجاد فرهنگ و شناخت متفاوت است. و در پايان به اين نتيجه رسيدهايم که شيوة کاربرد زبان در نمونة قرآني بهگونهاي است که منجر به ايجاد يک نوع گفتمان فرهنگي ـ شناختي در حوزة دموکراسي گشتهاست، اما شيوة کاربرد زبان در نمونة ديوان متنبي بهگونهاي است که لزوماً منجر به ايجاد يک جامعة طبقاتي و درنتيجه استثمار انسان به دست انسان شدهاست.
الكلمات الرئيسية
الموضوعات الرئيسية
کتابنامه
1) فارسی
أحمدی، بابک (1392)، حقیقت و زیبایی، چاپ بیستوپنجم، تهران: مرکز.
بشیری و خواجهگیری، محمود و طاهره (1390)، «بررسی سه غزل سنایی بر پایه نقد فرمالیستی با تأکید بر آرای گرامون و یاکوبسن»، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، سال سوم، شماره 9.
پورنامداریان، تقی (1391)، «حافظ و خلافعادت در صورت و معنی غزل»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال بیستم، شماره 73.
تودوروف، تزوتان (1392)، نظریة ادبیات: متنهایی از فرمالیستهای روس، ترجمه: عاطفه طاهایی، چاپ دوم، تهران، نشر دات.
زاهدی، کیوان (1388)، زبان، تفکر و فرهنگ: دیدگاهها و برهانها، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، شماره اول.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389)، موسیقی شعر، چاپ دوازدهم، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، رستاخیز کلمات، چاپ دوم، تهران: سخن.
صفوی، کورش (1392)، درآمدی بر معنیشناسی، چاپ پنجم، تهران: سورة مهر.
فتوحی، محمود (1390)، سبکشناسی: نظریهها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
الکواز، محمدکریم (1386)، سبکشناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمه: سید حسین سیدی، تهران: سخن.
مرامی، جلال و قاسم عزیزی (1396)؛ «خوانشی نو از مکتب فرمالیسم در پرتو رویکرد شکلدهی جامعهشناسی: پژوهشی زیباشناسانه در حاشیه سورة کوثر»، فصلنامه پژوهشهای ادبی ـ قرآنی، سال پنجم، شماره 18.
موقن، یدالله: ترجمه و تألیف (1378)، زبان، اندیشه و فرهنگ «مجموعه مقالات»، چاپ اول، تهران: هرمس.
2) عربی
القرآن
ابراهیم، مصطفی وآخرون (1386)، المعجم الوسیط، تهران: مؤسسة الصادق للطباعة والنشر.
ابن المنظور (1994م)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابن سیده (2000)، المحکم والمحیط الأعظم، التحقیق: عبدالحمید هنداوی، لبنان، بیروت: دارالکتب العلمیّة.
ابن سینا، ابوعلی حسین (1953)، فن الشعر شفا، ضمیمة فن الشعر ارسطو، ترجمه: عبدالرحمن بدوی، قاهرة.
اصفهانی، راغب (1369)، ترجمه و تحقیق مفردات ألفاظ قرآن، ترجمه: غلامرضا خسروی حسینی، چاپ اول، تهران: مرتضوی.
الجرجانی، عبدالقاهر (1984)، دلائل الإعجاز، تحقیق: محمود محمد شاکر، القاهرة: مکتبة الخانجی.
الجرجانی، عبدالقاهر (1991)، أسرار البلاغة، تحقیق: محمود محمد شاکر، جدة: دار المدنی.
الجوهری، اسماعیل (1987)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیه، التحقیق: أحمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
عرابی، محمد غازی (1426)، التفسیر الصوفی الفلسفی للقرآن الکریم، دمشق: دارالبشائر.
عزالدین، إسماعیل (1966)، الشعر العربی المعاصر (قضایاه وظواهره الفنیّة والمعنویّة)، الطبعة الثالثة، دارالفکر العربی.
العسکری، أبوهلال (1997)، الفروق اللغویّة، التحقیق: محمد ابراهیم سلیم، القاهرة: دارالعلم والثقافه.
فضل، صلاح 1998)، نظریة البنائیة فی النقد الأدبی، الطبعة الأولی، القاهرة: دارالشروق.
المتنبی (2010)، الدیوان، تحقیق: یوسف الشیخ محمد البقاعی، چاپ هشتم، بیروت: دار الکتاب العربی.
محمد مرزاق، عبدالقادر (2008م)، مشروع أدونیس الفکری والإبداعی (رؤیة معرفیة)، الولایات المتحدة الأمیرکیة: المعهد العالمی للفکر الإسلامی.
مسعود، جبران (1376)، المعجم الرائد، ترجمه: رضا انزایینژاد، چاپ دوم، دارالعلم للملایین.
المناصرة، عزالدین (2006)، علم الشعریات: قراءه مونتاجیة فی أدبیة الأدب، عمان: دار مجدلاوی للنشر و التوزیع.