زبان عربی همانند سایر زبان‌های زندة دنیا، واژه‌هایی را از زبان‌های دیگر وام گرفته و واژه‌هایی را به زبان‌های دیگر فرستاده‌است. در این تعامل، زبان فارسی بیشتر از سایر زبان‌ها واژه‌های خود را به زبان عربی فرستاده و میزان درخور توجهی از کلمات فارسی به زبان عربی و نیز به زبان قرآن کریم وارد شده‌است. در این مقاله، تعامل واژگانی بین زبان فارسی و عربی از زمان جاهلی تا پایان عصر عباسی بررسی شده‌است. برای این منظور، کوشیده‌ایم تا ضمن بررسی پیشینه پژوهش در این زمینه، راه‌های ورود کلمات فارسی به زبان عربی را روشن کنیم. سپس با اشاره به پیوندهای سیاسی، دینی، تجاری، و فرهنگی بین ایرانیان و اعراب، حتی در دوران پیش از پیدایش اسلام، نشان داده‌ایم که به دلیل برتری تمدنی ایرانیان بر اعراب جاهلی و نیازی که مسلمانان به دانش ایرانیان در حوزه‌های گوناگون، ازجمله صنعت، کشاورزی، معماری، هنرهای زیبا، موسیقی و ادب داشته‌اند، بسیاری از کلمات فارسی، خواه با اعمال تغییرات آوایی یا حرفی و خواه بدون هرگونه تغییر به زبان عربی وارد شده و حتی در قرآن کریم نیز به چشم می‌خورند. این‌گونه کلمات که با عنوان کلی و عام «دخیل» یا «معرّب» مورد بررسی دانشمندان مسلمان قرار گرفته‌اند، مباحث جالب و درخور توجهی را در قالب موضوع «تعریب» به خود اختصاص داده و دانشمندان بزرگی همچون ثعالبی، سیوطی و جوالیقی را به خود مشغول کرده‌اند. در این مقاله، افزون بر بررسی راه‌های ورود این واژه‌ها به زبان عربی، به نمونه‌هایی از آنها و نیز به واژه‌هایی که از زبان فارسی به زبان قرآن راه یافته‌اند اشاره شده‌است. سپس مسئله تعریب بررسی شده، و ضمن بیان اختلاف‌نظرهای موجود بر سر کلمات معرّب، راه‌های شناخت این‌گونه کلمه‌ها و همچنین تغییراتی که در کلمات غیرعربی هنگام تعریب رخ می‌دهد، بیان شده‌است.
بداية الصفحة