نوع المستند : علمی - پژوهش
المؤلفون
1 دانشيار گروه زبان و ادبيات عربي دانشگاه اراک
2 کارشناسي ارشد زبان و ادبيات عربي دانشگاه اراک
المستخلص
حذف در زبان عربي يکي از مباحث مهم در علم نحو است که به دلايل گوناگوني صورت مي‌گيرد. برخي نحويان بزرگ عربي حذف نون در در فعل ناقصة «کان» را به دليل تخفيف يا کثرت استعمال مي‌دانند. در قرآن کريم نيز که نمونۀ بي‌همتاي فصاحت و بلاغت است، در برخي آيات، حرف نون از پايان فعل مضارع مجزوم کان حذف شده و در مواردي مشابه، آياتي وجود دارد که حذف رُخ نداده و حرف نون باقي مانده‌است؛ بنابراين روشن است که در اين حذف، نکته‌اي بلاغي وجود دارد که با مقتضاي حال آيات قرآن کريم در ارتباط است و براساس بافت موقعيتي صورت گرفته‌است. پس اين نظريه که حذف نون به دليل تخفيف يا کثرت استعمال است، بدون توجه به معناشناسي آيات بوده‌است.
بر همين اساس با بررسي معناشناسي آيات قرآن مشخص شد که حذف نون در مضارع مجزوم کَانَ به دلايلي همچون: « نهي‌کردن از چيزي با قوّت تمام، ضعف گوينده و بي‌رغبتي به پاسخ‌گويي، نشان‌دادن نهايت پستي و حقيربودن کسي، نفي عملي و مخالفت با آن با قاطعيت تمام، و نشان‌دادن شتاب و عجله» انجام شده‌است.
در اين مقاله، به بررسي معناشناسي اين حذف، کارکردهاي زيباشناختي و نشان‌دادن هدف‌دار بودن آن در اين آيات پرداخته شده تا بتوان از نتايج اين بررسي در ترجمه‌ها و تفسيرهاي قرآن کريم استفاده کرد و نظرگاهي روشن‌تر به دست داد.
الكلمات الرئيسية
الموضوعات الرئيسية
کتابنامه
الف) عربی
کتب
قرآن کریم
ابن عقیل، بهاءالدین (1980)، شرح ابن عقیل علی الفیة ابن مالک، القاهرة: دار التراث.
ابن یعیش، موفق‌الدین (1978)، شرح المفصل للزمخشری، بیروت: دار الطباعة المنیریة.
اسماعیل‌حقی، ابوالفداء (لاتا)، روح البیان، بیروت: دار الفکر.
الاشمونی، نورالدین (1998)، شرح الشواهد الاشمونی، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
الانباری، کمال‌الدین (1999)، اسرار العربیة، ط1. قاهرة: دار الارقم بن ابی الارقم.
الأوسی، شهاب‌الدین (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
أولمان، ستیفن (1975)، دور الکلمة فی اللغة، مترجم: کمال بشر، القاهرة: مکتبة الشباب.
البقاعی، ابراهیم (لاتا)، نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، قاهرة: دار الکتاب الاسلامی.
الجرجانی، عبدالقاهر (1998)، دلائل الاعجاز فی القرآن، الطبعة، ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الجنابی، أحمد نصیف (1412ق)، منهج الخلیل فی دراسة الدلالة القرآنیة، مطبوعات المجمع العلمی العراقی.
الدمشقی، ابوالفداء (1999)، تفسیر ابن کثیر، ط2، بیروت: دار طیبة للنشر والتوزیع.
الزمخشری، ابوالقاسم (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، الطبعة الثالثة، بیروت: دارالکتاب العربی.
السامرایی، فاضل صالح (1420)، معانی النحو، ط1، عمان: دار الفکر.
السامرایی، فاضل صالح (2010)، لمسات بیانیة فی نصوص من التنزیل محاضرات، ط3، عمان: دار عمار للنشر والتوزیع.
السعدی، عبدالرحمن (2000)، تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنان، بیروت: مؤسسة الرسالة.
الطبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن (1380)، تفسیر مجمع البیان طبرسی، تهران: فراهانی.
الطبری، محمد (2000)، تفسیر الطبری (جامع البیان عن تأویل آیة القرآن)، ط1، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مقالات
اسماعیل حسن، فتحی احمد (1410)، «من اسرار الحذف فی بعض آیات القرآن الکریم»، مجلة کلیة اللغة العربیة بالقاهرة، الرقم 8، صص 174-129.
بوشعیب، برامو (2006)، «ظاهرة الحذف فی النحو العربی»، مجلة عالم الفکر، دورة 34، الرقم 3، صص 67-43.
الشهری، علی بن عبدالله (1424)، «اسلوب الحذف فی سیاق القصص القرآنی»، مجلة الاحمدیة، الرقم 14، صص 56-13.
میرزائی، فرامرز والاخری (1393)، «الحذف فی البناء النحویّ لآیات الأحکام وتأثیره الدلالی»، مجلة دراسات فی العلوم الانسانیة، الرقم 1، صص 56-33.
ب) فارسی
کتاب‌ها
ظهیری، عباس (1385)، تجزیه و ترکیب و بلاغت قرآن، قم: مؤسسة بوستان کتاب.
مشکینی، علی (1389)، ترجمة قرآن کریم، چاپ اول، قم: بیدار.
مجلات
آذرنوش، آذرتاش؛ قاسم احمد، مریم (1391)، «بررسی زبان‌شناختی واژۀ کفر»، مجلۀ ادب عربی، شمارۀ 3، دورۀ 4، صص16-1.
شهبازی، محمود (1392)، «کارکردهای زیباشناختی ایجاز حذف در قرآن کریم»، مجلۀ کاوشی در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن کریم، سال دوم، شمارۀ اول، صص 68-55.
عباس‌زاده، حمید (1390)، «کارکردهای زیباشناختی حذف حروف جارّه در قرآن کریم»، آموزه‌های قرآنی، شمارۀ 13، صص 109-89.
عظیم‌پور، عظیم (1380)، «حذف در قرآن و تأثیر آن در ترجمه‌های قرآنی»، مقالات و بررسی‌ها، شمارۀ 70، صص 92-75.
کُردنژاد، نسرین (1389)، «معناشناسی واژۀ رب»، مجلۀ حسنا، شمارۀ 4، صص 52-34.
)