المؤلفون
المستخلص
عندما نتحري لفظة «عتيق» التي استخدمت مرة واحدة في سورة الحج المدنية، کما يلهمنا علم اللغة التوحيدي، نجد مفسري القرآن الکريم و الذين بحثوا عن مداليل مفرداته لم يتطرقوا الي ترجمة واحدة بالضبط، و نحن في هذا المجال نشير اشارة عابرة إلي أنّ هذه اللفظة استخدمت في معنيين مختلفين – اعني «القديم» و «الکريم»- في حين ان المفسرين قد زادوا في دائرة الخلاف و أضافوا عليه معنيً ثالثاً و هو الحريّة.ً
ثم، إننا بحثاً عن اصل هذه اللفظة الصميم، تحرينا في القواميس عن مواضع استعمالها المختلفة،حيث وجدنا معنيي «القدم» و «الکرامة» في أصله و بعد ادماج معني الحرية في معني الکرامة و ايضا بعدما بحثنا عن مواضع استعمال هذه اللفظة في اللغات القديمة قبل ظهور الاسلام، رأينا أن اللفظة «عتق» بمعني «القدم» لشبهها في اللغة الاسلامية في الکتابة و النطق باللفظة «عتک» التي بمعني «الانسباق» و «التقدم»، قد تبدّلت في العبرية معنيً، و کلا المعنيين قد شکّل البؤرة المرکزية لنطاق مفهوم «العتق» الواسع.
و علي هذا الأساس يفسّر أن کل ما هو له قدمة و له استباق علي سائر نظرائه، قد عبّرت عنه باللفظة « العتيق ».
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [Persian]
بررسی ریشهشناختی و سیر تحول واژة «عتیق» در قرآن
المؤلفون [Persian]
- محمد رضا شاهرودی
- اکرم صالحی
المستخلص [Persian]
در بررسی زبان‌شناسی توحیدی واژة «عتیق» که تنها در یک سورة مدنی قرآن/حج به کار رفته است، درمی‌یابیم که مفسران و مترجمان در توضیح این واژة به دلیل ابهام معنای اصیل و صمیم آن، با دشواری‌هایی دست به گریبان بوده و به ترجمة و تفسیر واحد و دقیقی از آن دست نیافته‌اند. به همین دلیل، ابتدا در گزارشی اجمالی اشاره خواهیم کرد که این واژة نزد مترجمان، در دو معنای متفاوت «قدیمی» و «گرامی» به‌کار رفته است و مفسران نیز به این اختلاف دامن زده و معنای سوم «آزاد» را بر آن افزوده‌اند. پس از آن، در پی یافتن ریشه اصلی این کلمه، با بررسی دیدگاه قاموس‌نویسان در موارد مختلف استعمال آن، مبنی بر وجود دو معنای «قدمت» و «کرامت» در اصل واژة و ادغام معنای «آزادی» در معنای «کرامت» و همچنین بررسی پیشینة این واژة در زبانهای کهن قبل از ظهور اسلام به این نتیجه خواهیم رسید که واژة «عتق» به معنای «کهنه و قدیمی» در زبان آرامی، به دلیل شباهت در نگارش و تلفظ، با واژة «عتک» به معنای «سبقت و پیشی‌گرفتن» در زبان عبری، دچار تبادل معنایی شده و این هر دو معنا، نقطه مرکزی دایرة گستردة معنایی «عتق» را تشکیل داده است. بدین ترتیب، هرآنچه قدیمی است یا نسبت به دیگر اقرانش به نوعی تقدم و برتری دارد با تعبیر «عتیق» عنوان شده و بر این اساس، هر دو معنای ذکر شده در ترجمة آیه شریفه مورد بحث، توجیه پذیر است.
الكلمات الرئيسية [Persian]
- عتیق
- البیت العتیق
- مفردات قرآن
- واژهشناسی
- قرآن کریم؛
- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نشر نی، چاپ اول، ۱۳۷۹ ه‍‌ش؛
- آیتی، عبد المحمد، ترجمة قرآن، تهران، انتشارات سروش، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ ه‍‌ش؛
- ابن درید، ابو بکر محمد بن الحسن، جمهرة اﻟﻠﻐﺔ، بیروت، دارالعلم الملایین، چاپ اول، ۱۹۸۷م؛
- ابن فارس، أبو الحسین أحمد، معجم مقاییس اﻟﻠﻐﺔ، قاهره، دار إحیاء الکتب اﻟﻌرﺑﻴﺔ، چاپ اول، ۱۲۶۶ ه‍‌‍‌ق؛
- ابن فارس، أبو الحسین أحمد، مجمل اﻟﻠﻐﺔ، قاهره، دار إحیاء الکتب اﻟﻌرﺑﻴﺔ، چاپ اول، ۱۲۶۶ ه‍‌‍‌ق؛
- ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم، لسان العرب،بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۴۱۰ ه‍‌‍‌ق؛
- ازهری، أبومنصور محمد بن احمد ، تهذیب اﻟﻠﻐﺔ، مصر، دارالقوﻣﻴﺔ اﻟﻌرﺑﻴﺔ،۱۳۸۴ ه‍‌‍‌ق؛
- بانوی اصفهانی، امین، نصرت بیگم، مخزن العرفان در علوم قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان،۱۳۶۱ ه‍‌ش؛
- بیضاوی، أبو سعید عبداﷲ بن عمر، تفسیر البیضاوی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات،۱۴۱۰ ه‍‌‍‌ق؛
- جرجانی، أبوالمحاسن الحسین بن الحسن، تفسیر گازر(جلاءالأذهان...) ، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۳۷ ه‍‌ش؛
- جفری، آرتور، واژة های دخیل در قرآن، ترجمة فریدون بدره ای، انتشارات توس، چاپ اول، ۱۳۷۲ ه‍‌ش؛
- جوهری، اسماعیل بن حماد، تاج اﻟﻠﻐﺔ و صحاح اﻟﻌرﺑﻴﺔ، بیروت، دارالعلم الملایین، چاپ سوم، ۱۴۰۴ ه‍‌‍‌ق؛
- خرمشاهی، بهاءالدین، ترجمة قرآن، تهران، انتشارات نیلوفر جامی، چاپ اول،۱۳۷۴ ه‍‌ش؛
- خواجوی، محمد، ترجمة قرآن، تهران، انتشارات مولی، ۱۳۶۹ ه‍‌ش؛
- رازی، أبو الفتوح، روض الجنان و روح الجنان، مشهد، بنیاد آستان قدس رضوی،۱۳۷۴ ه‍‌ش؛
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد بن المفضل، مفردات الفاظ قرآن، دمشق، دارالقلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ ه‍‌‍‌ق؛
- زمخشری، ابو القاسم جاراﷲ محمود بن عمر، الکشاف عن.... بیروت، دارالفکر، چاپ اول ،۱۴۰۳ ه‍‌‍‌ق؛
- شبّر، السید عبداﷲ، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار البلاﻏﺔ، چاپ اول، ۱۴۱۲ ه‍‌‍‌ق؛
- شعرانی، میرزا ابوالحسن، ترجمة قرآن، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۴ ه‍‌ش؛
- الشرتوتی اللبنانی، سعید، أقرب الموارد، بی جا، بی تا؛
- شاه ولی اﷲ دهلوی، ابو الفیاض قطب الدین احمدبن عبدالرحیم، ترجمة قرآن، پیشاور، کتب خانه بی تا؛
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۷ ه‍‌‍‌ق؛
- طبرسی، أبوعلی الفضل بن الحسن،مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ه‍‌‍‌ق؛
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مؤسسه اﻟﺒﻌﺜﺔ ، بی جا، بی تا؛
- طوسی، أبوجعفر محمد بن الحسن بن علی، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ ه‍‌‍‌ق؛
- فراهیدی، أبو عبد الرحمن الخلیل بن أحمد، العین، ایران، انتشارات دارالهجرة، ۱۴۰۵ ه‍‌‍‌ق؛
- فیروزآبادی، مجد الدین، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط.بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ ه‍‌‍‌ق؛
- فیض الإسلام، ترجمة قرآن، بی جا، بی تا؛
- قمی، علی بن إبراهیم، تفسیر القمی، قم، مؤسسه دارالکتب للطباﻋﺔ و النشر، چاپ سوم؛
- کاشانی، ملا فتح اﷲ، منهج الصادقین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۴۴ ه‍‌ش؛
- کاشفی، کمال الدین حسین(واعظ) ، مواهب علیه(تفسیر حسنی) ، تهران، کتابفروشی اقبال، چاپ اول، ۱۳71 ه‍‌ش؛
- لاهیجی، بهاءالدین محمد شریف، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۳ ه‍‌ش؛
- مجتبوی، سید جلال الدین، ترجمة قرآن، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۷۱ ه‍‌ش؛
- مشکور، محمد جواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگی ایران،۱۳۵۷ ه‍‌ش؛
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ ه‍‌ش؛
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمة قرآن، دار القرآن الکریم و دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۳ ه‍‌ش؛
- میبدی، رشید الدین أبو الفضل، کشف الأسرار و عدة الأبرار، مشهد، انتشارات آستان قدس، ۱۳۶۷ه‍‌ش؛
- نسفی، أبو حفص نجم الدین عمر بن محمد، تفسیر نسفی، تصحیح عزیز اﷲ جوینی، بی جا، بی تا.
)